Μέγας Κανών: Τη Πέμπτη της πέμπτης Εβδομάδος των Νηστειών κατά την αρχαίαν παράδοσιν, ψάλλομεν την Ακολουθία του Μεγάλου Κατανυκτικού Κανόνος
Τον Μεγάλο Κανόνα τον έγραψε και τον συνέθεσε ο Άγιος Ανδρέας, Αρχιεπίσκοπος Κρήτης, ο επονομαζόμενος και Ιεροσολυμίτης (660 - 740 μ.Χ.), λόγω της διακονίας του ως μοναχού στα Ιεροσόλυμα.
Ο Άγιος Ανδρέας, ένας από τους εξέχοντες εκπροσώπους της Εκκλησιαστικής ποιήσεως, (όπου εορτάζεται στις 4 Ιουλίου), συγκέντρωσε αρκετές από τις ιστορίες της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, από τον Αδάμ μέχρι και την Ανάληψη του Κυρίου μας και το κήρυγμα των Αγίων Αποστόλων, και τις μελοποίησε. Λόγω του έργου του αυτού που φέρει τον τίτλο «Μέγας Κανών», δικαίως ονομάστηκε ως ο «αρμονικότερος των μελωδών» και έλαβε τον τίτλο «ο Μυσταγωγός της Μετανοίας». Ο Μεγάλος Κανών διαβάζεται τμηματικά τις πρώτες τέσσερις μέρες της Α' Εβδομάδας των νηστειών ενσωματούμενος στο Μεγάλο Απόδειπνο. Όλος ο Μέγας Κανών διαβάζεται στον όρθρο της Πέμπτης, της Ε' Εβδομάδας των νηστειών. Στις ενορίες διάζεται το απόγευμα της Τετάρτης, ώστε να διευκολύνονται οι πιστοί.
«Για τέσσερα συνεχή απογεύματα, οι εννέα Ωδές του Κανόνα μου λένε ξανά και ξανά την πνευματική ιστορία του κόσμου, που είναι και η δική μου ιστορία. Γίνονται για μένα μία πρόκληση» (Αλέξανδρος Σμέμαν).
Περιέχει 250 τροπάρια «ενός εκάστου άρρητον αποστάζοντος ηδονήν». Εξαιτίας ακριβώς αυτής της σπουδαιότητας των, η Αγία Εκκλησία όρισε να ψάλλονται κατά τη διάρκεια της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής και ιδιαιτέρως προς τα τέλος της, ώστε οι πιστοί, μην τυχόν αποκάμνοντας, περιπέσουν σε ραθυμίαν και νυσταγμόν ψυχής. Έχει επιτυχώς χαρακτηρισθεί ως θρήνος μετανοίας και ως ο αδαμιαίος θρήνος του πρωτοπλάστου πατέρα μας, Αδάμ.
Προτρέπεται κάθε ψυχή δια των κατανυκτικών του τροπαρίων «όσα μεν αγαθά της ιστορίας ζηλούν και μιμείσθαι προς δύναμιν, όσα δε των φαύλων αποφεύγειν και αεί προς Θεόν ανατρέχειν, δια μετανοίας, δια δακρύων και εξομολογήσεως». Πράγματι, τα λόγια του Μεγάλου Κανόνος έχουν βαθύ περιεχόμενο και είναι τόσο κατανυκτικά και παραστατικά, που ξεδιπλώνονται μπροστά μας όλες οι ιστορίες αυτές, ώστε και οι σκληρότερες ψυχές να μαλακώσουν και να παρακινούνται προς μετάνοια.
Ο Αδάμ, η Εύα, ο παράδεισος, η πτώσις, οι Πατριάρχες, ο Ιώβ, ο Μωϋσής, ο Σολομών ο Θαυματουργός, ο Διφρηλάτης Ηλίας, Ο Ελισαίος ο πότε δεξάμενος τη μηλωτήν Ηλίου, Ο Δανιήλ ο εν τω λάκκω, όλα αυτά τα θεία γεγονότα, οι επεμβάσεις του νέου Αδάμ πλέον και η σωτηρία μας απ' Αυτόν είναι μερικά απ' αυτά, που περιγράφει ο της Κρήτης ποιμήν, θέλοντας να μας αναγάγει εις παραδειγματισμόν.
Ο Μέγας κανών αρχίζει ως εξής: «πόθεν άρξομαι θρηνείν τας του αθλίου μου βίου πράξεις;». Η όλη ιστορία του Αδάμ γίνεται προσωπική πλέον του καθενός μας. Ο Αδάμ, ο πατέρας τους Οικουμένης, όπως γράφει ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, εγνώριζε τον παράδεισο, τη γλυκύτητα της θείας αγάπης. Έτσι μετά την έξωσή του από τον παράδεισο για το αμάρτημά του, εγκαταλειμμένος από την αγάπη του Θεού, θλιβόταν πικρά και οδυρόταν με βαθείς στεναγμούς... «ελύπησα τον ηγαπημένον μου Θεόν». Έτσι συνεχίζει ο Αδάμ στο πρόσωπο του κάθε πιστού να προστρέχει στον νέο Αδάμ και να δέεται λέγοντας: «αλλ' ως αυσπλαγχνός μοις δος παραπτωμάτων άφεσιν».
Για να καταλάβουμε σωστά τον Μεγάλο Κανόνα θα πρέπει να γνωρίζουμε την Αγία Γραφή και τα πρόσωπα που αναφέρονται. Είναι επιτακτική ανάγκη να μάθει ο άνθρωπος την ιστορία του, όπως αυτή αποκαλύπτεται μέσα από τα θεόπνευστα αυτά κείμενα. Αφετηρία μας ο Αδάμ, κατάληξη και τέρμα ο νέος Αδάμ, Ο Χριστός.
Ο Αδάμ έχασε τον επίγειο παράδεισο και τον αναζητούσε με θρήνους: «παράδεισέ μου, παράδεισε, θαυμαστέ μου παράδεισε, και ο Κύριος με την αγάπη Του στον Σταυρό, του χάρισε άλλο παράδεισο, καλύτερο από εκείνο που έχασε, στους ουρανούς όπου είναι το άκτιστος φως της Αγίας Τριάδος» (Άγιος Σιλουανός).
«Τρόπους, Ιησού, κατανύξεως δίδου.
Άδουσι νυνί Κανόνα σοι τον Μέγαν»
Του Αρχιμανδρίτη Τύχονος Ανδρέου
Από το περιοδικό «Παράκληση» της Ιεράς Μητροπόλεως Λεμεσού, Κύπρος
Μεταφέρθηκε στο διαδίκτυο από NOCTOC
