Η άσκηση μίας εθνικής νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής είναι εξαιρετικά σημαντική, ιδιαίτερα σε δύσκολες εποχές, αφού η Ευρωζώνη δεν έχει κανέναν μηχανισμό διαχείρισης κρίσεων – κάτι που φαίνεται από τα τεράστια προβλήματα της Φινλανδίας και της Δανίας, σε αντίθεση με τη Σουηδία και τη Νορβηγία.
.
.
«Δεν είναι δυνατόν να επιβάλλεις την αλλαγή σε ανθρώπους που δεν αντιλαμβάνονται πλήρως τα οφέλη της και δεν θα εργαστούν από κοινού για να την υλοποιήσουν – αρκεί βέβαια αυτή η αλλαγή να μπορεί να πείσει αντικειμενικά για την αποτελεσματικότητα της«.
.
Ανάλυση
Πριν από όλα, οφείλουμε να τονίσουμε ότι δεν είμαστε ποτέ υπέρ της δραχμής, θεωρώντας πως η Ελλάδα είναι εγκλωβισμένη στο ευρώ, στο χρέος και στα μνημόνια (ανάλυση) – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρόκειται για μία δογματική αντίληψη. Πόσο μάλλον αφού έχουμε καταγράψει όσο καλύτερα μπορούσαμε τα προβλήματα τυχόν υιοθέτησης της δραχμής πρόσφατα (άρθρο), σε έναν δημόσιο διάλογο – λαμβάνοντας και δημοσιεύοντας διαφορετικές τοποθετήσεις (άρθρο).
Αντίθετα, είμαστε υπέρ της λιρέτας για την Ιταλία (άρθρο), πιστεύοντας πως εάν δεν το τολμήσει θα καταστραφεί εντελώς η οικονομία της – ενώ θεωρούμε γενικότερα πως το ευρώ είναι ένα θνησιγενές νόμισμα που θα καταρρεύσει σύντομα, εάν δεν ενωθεί η Ευρωζώνη τραπεζικά, δημοσιονομικά και, κυρίως, πολιτικά.
Η βασική αιτία είναι το ότι, η Ευρωζώνη δεν διαθέτει κανένα μηχανισμό εξισορρόπησης της απώλειας της ανταγωνιστικότητας των κρατών-μελών της, όπως ήταν η υποτίμηση των νομισμάτων στο παρελθόν – ενώ πρόκειται για εντελώς διαφορετικές οικονομίες που είναι αδύνατον να τις χειριστεί μία κοινή κεντρική τράπεζα, με την ίδια νομισματική πολιτική για όλους.
Εν τούτοις, είμαστε επίσης σχεδόν σίγουροι πως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης δεν πρόκειται ποτέ να δημιουργηθούν – μεταξύ άλλων επειδή η Γερμανία δεν φαίνεται να έχει καμία τέτοια πρόθεση, οπότε θα ήταν καλύτερη η επιστροφή όλων των χωρών μαζί στην προ ευρώ εποχή (ανάλυση). Ως εκ τούτου, είμαστε ουσιαστικά εναντίον του ευρώ, έχοντας την άποψη πως εάν δεν απελευθερωθούν τα κράτη από τα δεσμά του, από τη φυλακή της Ευρωζώνης καλύτερα, τότε θα καταστραφούν το ένα μετά το άλλο – αφού προηγουμένως τα απομυζήσει η Γερμανία με την πολιτική της φτωχοποίησης του γείτονα (ανάλυση), δημιουργώντας το 4ο Ράιχ με οικονομικά όπλα.
Από την άλλη πλευρά, επειδή θεωρούμε πως πρέπει να τεκμηριώνει κανείς τις απόψεις του, χωρίς να επικεντρώνεται σε κάποιες χώρες του Νότου και ειδικά στην Ελλάδα, αφού έτσι μπορεί να θεωρηθεί μη αντικειμενικός, κρίνουμε σκόπιμο να αναφερθούμε σε ορισμένα άλλα κράτη, με πανομοιότυπες οικονομίες και εθνικά συστήματα – όπως είναι τα σκανδιναβικά. Στα πλαίσια αυτά τα εξής:
Η Φινλανδία
Έχοντας αναλύσει πολλές φορές τα προβλήματα της χώρας (άρθρο) που εμφανίσθηκαν μετά την κατάρρευση της NOKIA, η οποία είχε μεγάλες επιπτώσεις στο ΑΕΠ, αναφέραμε πως η κυβέρνηση αντέδρασε με μία σημαντική επέκταση της δημοσιονομικής της πολιτικής– έχοντας όλα τα μέσα, αφού το δημόσιο χρέος της Φινλανδίας ήταν σχετικά χαμηλό, ενώ είχε πλεονάσματα.
Οι ενέργειες της όμως αυτές επιδείνωσαν σε μεγάλο βαθμό τον προηγουμένως εξαιρετικό κρατικό προϋπολογισμό εντός ενός μόνο έτους – όπου, από πλεονασματικός περί το 5% του ΑΕΠ, μετατράπηκε σε έντονα ελλειμματικό (-3% του ΑΕΠ). Παρά το ότι δε στη συνέχεια καλυτέρευσε, παραμένει αρνητικός (γράφημα) – λόγω του ότι η χώρα εφαρμόζει την πολιτική λιτότητας, η οποία συρρικνώνει το ΑΕΠ, προκαλεί ελλείμματα και αυξάνει το δημόσιο χρέος (από 32,7% του ΑΕΠ το 2008 έφτασε στο 63,1% το 2015, οπότε σχεδόν διπλασιάσθηκε).
Περαιτέρω, για μία οικονομία που βιώνει μία μεγάλη συρρίκνωση της παραγωγής της (όπως άλλωστε και η Ελλάδα), η εφαρμογή της πολιτικής λιτότητας που επιβάλλει η Ευρωζώνη στη Φινλανδία (Μάαστριχτ), είναι εξαιρετικά καταστροφική – αφού τα μέτρα που υιοθετούνται δεν περιορίζουν ούτε τα ελλείμματα, ούτε βέβαια τα χρέη, ενώ δεν επαναφέρουν το ρυθμό ανάπτυξης.
Αντίθετα, μειώνουν το ΑΕΠ, οπότε νομοτελειακά αυξάνονται τα ελλείμματα σε σχέση με αυτό – κάτι που θεωρείται απλή αριθμητική, χωρίς να χρειάζονται καθόλου οικονομικές γνώσεις. Λογικά λοιπόν η χώρα είναι για τέσσερα συνεχή χρόνια βυθισμένη στην ύφεση – πόσο μάλλον αφού η λιτότητα είναι μία αυτοκαταστροφική πολιτική για μία οικονομία, στην οποία λόγω ενός «εξωγενούς σοκ» έχει καταστραφεί η προσφορά (παραγωγική βάση).
Το μοναδικό στοιχείο που προστατεύει πλέον τη φινλανδική οικονομία από την πλήρη κατάρρευση, είναι η επεκτατική νομισματική πολιτική της ΕΚΤ, μέσω των χαμηλών βασικών επιτοκίων και της ποσοτικής χαλάρωσης (QE) – η οποία αποτελεί μεν ένα πολύ ασθενές αναπτυξιακό ερέθισμα, αλλά είναι καλύτερη από το τίποτα. Παρά το ότι λοιπόν η Φινλανδία θεωρείται από πολλούς ως μία ευημερούσα χώρα του πυρήνα της Ευρωζώνης, στην πραγματικότητα η οικονομία της είναι παρόμοια με τις αδύναμες των χωρών του Νότου – όπως φαίνεται από το γράφημα που ακολουθεί.
Ολοκληρώνοντας, εάν η ΕΚΤ δεν στήριζε τη Φινλανδία, θα αντιμετώπιζε πολύ μεγαλύτερα προβλήματα. Παρ’ όλα αυτά, εάν συνεχίσει να εφαρμόζει την ίδια πολιτική, κάποια στιγμή θα καταστραφεί εντελώς.
Η Δανία
Ανάλογα με τη Φινλανδία και τη Σουηδία, βίωσε και η Δανία μία μεγάλη ύφεση μετά το 2008, η οποία έφτασε στο αποκορύφωμα της το δεύτερο τρίμηνο του 2010. Σε αντίθεση όμως με τη Σουηδία, η χώρα δεν έχει έκτοτε συνέλθει – όπως ακριβώς έχει συμβεί με τη Φινλανδία. Εν τούτοις, η Δανία δεν βίωσε ένα σοκ στον τομέα της προσφοράς (παραγωγής), όπως η Φινλανδία λόγω κυρίως της NOKIA – ενώ δεν είναι μέλος της Ευρωζώνης.
Εύλογα λοιπόν αναρωτιέται κανείς γιατί η οικονομία της λιμνάζει για επτά σχεδόν χρόνια, αδυνατώντας να επανέλθει – παρά το ότι έχει πλεονασματικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και χαμηλό δημόσιο χρέος (40,2% του ΑΕΠ το 2015). Γιατί δηλαδή τα ελλείμματα στον προϋπολογισμό της παραμένουν, από πλεονάσματα προηγουμένως, καθώς επίσης γιατί το ΑΕΠ της συρρικνώνεται (γράφημα).
Περαιτέρω, οι περισσότεροι υποθέτουν πως η δυσμενής αυτή εξέλιξη οφείλεται στο γενναιόδωρο κοινωνικό της κράτος, καθώς επίσης στην υψηλή φορολογία – όπου το μεν πρώτο εμποδίζει θεωρητικά την παραγωγική εργασία, ενώ οι μεγάλοι φόροι επιβαρύνουν τις επιχειρήσεις. Ως εκ τούτου, εύλογα η συνταγή που προτείνουν είναι ο περιορισμός του κοινωνικού κράτους και η μείωση της φορολογίας – κάτι που ακούγεται και στην Ελλάδα, από ορισμένα πολιτικά κόμματα.
Εν τούτοις, η Σουηδία χαρακτηρίζεται από ένα ανάλογα γενναιόδωρο κοινωνικό κράτος, καθώς επίσης από πολύ υψηλούς συντελεστές φορολόγησης – όπως άλλωστε η Νορβηγία και η Φινλανδία. Όλες αυτές οι χώρες δε, έχουν προσπαθήσει τα τελευταία χρόνια να αυξήσουν την αποδοτικότητα των κοινωνικών τους συστημάτων, καθώς επίσης να μειώσουν το κόστος – ενώ, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η Δανία έχει κάνει τις περισσότερες μεταρρυθμίσεις από κάθε άλλη σκανδιναβική χώρα (γράφημα στο άρθρο μας: διαρθρωτικές αλλαγές).
Επομένως, δεν είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς τη σημαντικότατη διαφορά της οικονομικής εξέλιξης (ΑΕΠ) της Δανίας και της Φινλανδίας, σε σχέση με τη Σουηδία, όπως φαίνεται από το γράφημα που ακολουθεί – αφού δεν μπορεί να οφείλεται στο κοινωνικό κράτος και στην υψηλή φορολογία. Όσον αφορά τη Νορβηγία, η οποία δεν βίωσε μία ανάλογα μεγάλη ύφεση με τις άλλες σκανδιναβικές χώρες, ίσως κάποιοι θεωρήσουν πως οφείλεται στο ότι, είναι μία πετρελαιοπαραγωγός χώρα – κάτι που όμως δεν ισχύει, όπως θα τεκμηριώσουμε παρακάτω.
Συμπεραίνεται λοιπόν ότι η αιτία θα πρέπει να είναι κάποιος άλλος εξωγενής παράγοντας, κοινός για τη Φινλανδία και τη Δανία – όπου για την πρώτη αναφέραμε ήδη πως πρόκειται για την συμμετοχή της στην Ευρωζώνη. Αυτός είναι ο λόγος που δεν μπορεί να υιοθετεί τη δική της μονεταριστική πολιτική, όπως η Σουηδία – συμπεριλαμβανομένης της υποτίμησης του νομίσματος, για την αντιμετώπιση των εξωτερικών οικονομικών σοκ. Εκτός αυτού, η δημοσιονομική πολιτική της Φινλανδίας οφείλει να είναι εντός των πλαισίων του Μάαστριχτ, αφού διαφορετικά της επιβάλλονται κυρώσεις – ακόμη και αν η πολιτική αυτή καταστρέφει την οικονομία της.
Ο κοινός αυτός εξωγενής παράγοντας είναι επίσης η Ευρωζώνη για τη Δανία, παρά το ότι δεν είναι μέλος της – επειδή είναι συνδεδεμένη με το Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών ΙΙ (Exchange Rate Mechanism, ERM II), ο οποίος αποτελεί το προκαταρκτικό στάδιο για τη συμμετοχή της στη νομισματική ένωση. Ως εκ τούτου, είναι υποχρεωμένη να διατηρεί την ισοτιμία του νομίσματος της σε μία συμφωνημένη διακύμανση, σε σχέση με το ευρώ – γεγονός που σημαίνει ότι, η νομισματική πολιτική της Δανίας δεν καθορίζεται σε ένα μεγάλο βαθμό από τις εσωτερικές της ανάγκες, αλλά από τις αποφάσεις της ΕΚΤ, είτε αυτές ταιριάζουν με την οικονομία της, είτε όχι.
Εκτός αυτού, η Δανία δεσμεύεται επίσης από τις αυστηρές διατάξεις του «Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης» της Ευρωζώνης – κάτι που σημαίνει ότι, υπόκειται στους ίδιους κανόνες τήρησης του κρατικού προϋπολογισμού, καθώς επίσης στις κυρώσεις, όπως ακριβώς ένα κράτος μέλος της νομισματικής ένωσης. Επομένως, τα προβλήματα της οικονομίας της οφείλονται στο ευρώ, όπως αυτά της Φινλανδίας – χωρίς την παραμικρή αμφιβολία.
Η Σουηδία
Η χώρα δεν είναι ούτε μέλος της Ευρωζώνης όπως η Φινλανδία, ούτε του μηχανισμού ERM II όπως η Δανία. Βέβαια, σε κάποια χρονική στιγμή στο μέλλον έχει προγραμματισθεί η συμμετοχή της, αλλά κατά κάποιον παράδοξο τρόπο καταφέρνει πάντοτε να μην πετυχαίνει τα κριτήρια σύγκλισης. Επομένως η σουηδική κορώνα μπορεί να κυμαίνεται ελεύθερα σε σχέση με όλα τα άλλα νομίσματα, συμπεριλαμβανομένου του ευρώ – κάτι που, σε αντίθεση με τη Φινλανδία και τη Δανία, της εξασφαλίζει έναν πολύ μεγαλύτερο έλεγχο της νομισματικής της πολιτικής.
Παρά το ότι τώρα έχει υπογράψει/επικυρώσει το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης της Ευρωζώνης (πηγή), έχει αρνηθεί να δεσμευθεί με τους όρους του για εκείνο το χρονικό διάστημα που δεν είναι μέλος του ευρώ – ενώ, αν και πρέπει να τηρεί τα κριτήρια του Μάαστριχτ, δεν απειλείται με κυρώσεις όταν δεν το κάνει. Επομένως, δεν έχει κανένα από τα μειονεκτήματα του ευρώ – οπότε αυτός είναι ο λόγος που κατάφερε να ξεφύγει από την ύφεση, σε αντίθεση με τη Φινλανδία και τη Δανία.
Η Νορβηγία
Η χώρα δεν είναι μέλος της Ευρωζώνης, ούτε της ΕΕ, αλλά της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Ζώνης (ΕΕΑ) – κάτι που την καθιστά έμμεσα μέλος της Ε.Ε. στα πλαίσια των εμπορικών σχέσεων που αναπτύσσει, αφού διέπεται από τους ίδιους ακριβώς νόμους και κανονισμούς με τα υπόλοιπα μέλη (αυτό θα προσπαθήσει και η Βρετανία, εάν τελικά φύγει από την ΕΕ).
Εκτός αυτού είναι μία χώρα παραγωγής πετρελαίου, οπότε το νόμισμα της διέπεται από τους κανόνες του, όπως συμβαίνει με τη Ρωσία – αν και η οικονομία της δεν στηρίζεται στο πετρέλαιο, επειδή έχει δημιουργήσει ένα επενδυτικό κεφάλαιο που συγκεντρώνει τα πετρελαϊκά έσοδα, για να τα διανείμει δίκαια σε όλες τις γενεές (ανάλυση), καθώς επίσης για να προστατεύει το νόμισμα της από τις υπερβολικές ανατιμήσεις.
Εν τούτοις, αντιμετώπισε μεν προβλήματα κατά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, κυρίως όμως από την πρόσφατη κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου (άρθρο) – με αποτέλεσμα να εμφανίσει πρόσφατα αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης, καθώς επίσης μείωση των πλεονασμάτων στον προϋπολογισμό της (γράφημα).
Περαιτέρω, η Νορβηγία αποσύρει για πρώτη φορά χρήματα από το επενδυτικό κεφάλαιο της, για να εκτελέσει τον προγραμματισμένο προϋπολογισμό της (πηγή) – οπότε δεν είναι σίγουρο εάν θα αποφύγει τελικά να βυθιστεί σε μία μεγάλη ύφεση. Εν τούτοις, τα προβλήματα της οφείλονται κυρίως σε εξωγενείς αιτίες (τιμές πετρελαίου, παγκόσμια ύφεση κλπ.) και όχι στην πολιτική λιτότητας – όπως συμβαίνει με τις χώρες της Ευρωζώνης, συμπεριλαμβανομένης της Δανίας.
Ολοκληρώνοντας, οφείλουμε να συμπληρώσουμε πως οι σκανδιναβικές χώρες χαρακτηρίζονται από μία μεγάλη φούσκα ακινήτων, τυχόν έκρηξη της οποίας θα προκαλέσει τραπεζική κρίση – πόσο μάλλον εάν συνδυαστεί με τον ιδιωτικό τους τομέα, ο οποίος είναι υπερχρεωμένος σε μεγάλο βαθμό, κυρίως της Δανίας (ανάλυση). Αυτά τα προβλήματα όμως οφείλονται σε άλλους παράγοντες, οι οποίοι δεν έχουν καμία σχέση με το ευρώ – οπότε δεν είναι σημαντικά για το θέμα μας.
Επίλογος
Όπως συμπεραίνεται καθαρά από την παραπάνω μικρή ανάλυση, η άσκηση μίας εθνικής νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής είναι εξαιρετικά σημαντική, ιδιαίτερα σε εποχές κρίσης – ενώ η Ευρωζώνη δεν έχει κανέναν απολύτως μηχανισμό διαχείρισης κρίσεων. Οι εθνικές κεντρικές τράπεζες των κρατών-μελών της είναι υποχρεωμένες να ακολουθούν την ΕΚΤ, έχοντας ως εκ τούτου ελάχιστες δυνατότητες να προστατευθούν από τα τοπικά σοκ – ενώ, λόγω της απώλειας της τραπεζικής εποπτείας, η οποία ανήκει επίσης στην ΕΚΤ, έχουν χάσει τον έλεγχο των εμπορικών τραπεζών.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει με τους υπουργούς οικονομικών, οι οποίοι έχουν πλέον ελάχιστη αυτονομία όταν η χώρα τους πλήττεται από υπερβολικά ελλείμματα – ενώ ο πραγματικός στόχος των κρατών δεν είναι δυστυχώς ο πληθωρισμός 2% που έχει συμφωνηθεί, αλλά η διατήρηση των ελλειμμάτων κάτω από το 3% εις βάρος των θέσεων εργασίας. Όταν δε η ΕΚΤ προσπαθεί να αυξήσει τον πληθωρισμό με τη νομισματική της πολιτική, δεν τα καταφέρνει – επειδή την ίδια στιγμή η Κομισιόν, κατ’ εντολή της καγκελαρίου, πιέζει να μειωθούν τα ελλείμματα, εις βάρος της ζήτησης, προκαλώντας αποπληθωρισμό.
Στα πλαίσια αυτά, η οικονομική καταστροφή που βιώνει η Φινλανδία, όπως επίσης πολλές από τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης, οφείλεται στη συμμετοχή τους στην Ευρωζώνη – ενώ αυτή της Δανίας στη συμμετοχή της στο μηχανισμό ERM II.
Επομένως, δεν έχει σχέση ούτε με το κοινωνικό κράτος, ούτε με την υψηλή φορολόγηση, ούτε με την ανάγκη υιοθέτησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων – αλλά με τη δομή της Ευρωζώνης η οποία, εάν δεν αλλάξει αμέσως, θα προκαλέσει σε όλα τα κράτη μεγάλες καταστροφές. Η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων, οι εσωτερικές κοινωνικές αναταραχές και εξεγέρσεις, οι διακρατικές συγκρούσεις κοκ. είναι μερικές μόνο από αυτές – ενώ δεν μπορούν να αποκλεισθούν πολύ πιο δυσάρεστες, τις οποίες καλύτερα να μην αναφέρει κανείς.
Ελπίδα βέβαια υπάρχει για να αποφευχθούν όλα αυτά – η οποία δεν είναι άλλη από την επιστροφή όλων των κρατών μαζί στην αφετηρία, όπως άλλωστε ζητάει μία κίνηση που έχει δημιουργηθεί στη Γερμανία (EUREXIT), με αντίθετη της τη «Restart Europe now». Βέβαια, αφού προηγουμένως διορθωθούν όλες εκείνες οι στρεβλώσεις που προκάλεσε η νομισματική ένωση από την ίδρυση της, η καταστροφική πολιτική λιτότητας, καθώς επίσης το προμελετημένο έγκλημα των μνημονίων σε ορισμένες χώρες, όπως η Ελλάδα (χωρίς ποτέ να υποτιμάμε τα δικά μας λάθη και τις δικές μας ευθύνες ως Έλληνες).
Βασίλης Βιλιάρδος
Βιβλιογραφία: Bofinger, Copola, Horn
Πηγή Analyst